اصول الفقه (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اصول فقه مظفر |
| نویسنده | محمدرضا مظفر |
| موضوع | اصول فقه |
| سبک | آموزشی |
| زبان | عربی |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | موسسه نشر اسلامی |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۳ق |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | اصول فقه |
| مترجم | علی شیروانی |
| مشخصات نشر | دارالفکر |
| نسخه الکترونیکی | |
اصول الفقه از کتاب‌های درسی متأخر حوزوی است که در راستای به‌روز کردن کتاب‌های حوزوی و برای از بین بردن خلأ آموزشی بین دو کتاب معالم و کفایه نوشته شده است. این کتاب به قلم محمدرضا مظفر(۱۳۲۲ق - ۱۳۸۳ق) نوشته شده و یک دوره اصول فقه را در بر دارد. به باور برخی محققان، مظفر این اثر را زیر نظر سید محمدهادی میلانی تدوین کرده و در نگارش آن از دیدگاه‌های استاد خود، محمدحسین غروی اصفهانی تاثیر پذیرفته است.
نویسنده، بر خلاف کتاب‌های نوشته شده در موضوع اصول فقه، مباحث مربوط به مستقلات عقلی را در این کتاب برجسته کرده و از قیاس و استحسان بحث نموده است. تبویب ساده و منطقی و قلم ساده و روان مولف از امتیازات این کتاب و عدم هماهنگی با کتاب‌های قبلی و بعدی موجود در نظام آموزشی حوزه از اشکالات آن دانسته شده است.
این کتاب به قلم علی شیروانی به زبان فارسی ترجمه و تحریر گردیده و شرح‌های مختلفی مانند شرح اصول فقه و المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه بر آن نوشته شده است.
نویسنده
نوشتار اصلی: محمدرضا مظفر
محمدرضا مظفر در نجف به دنیا آمد. او فقه و اصول را از اساتیدی چون محمدحسین نایینی و آقا ضیاءالدین عراقی آموخت و در اصول و فلسفه از دیدگاه‌های استاد دیگر خود، محمدحسین غروی اصفهانی تاثیر پذیرفت. وی رویکرد اصلاح‌گرایانه داشت و در تقریب بین مذاهب کوشش می‌کرد. به روز کردن محتوای کتاب‌های درسی و شیوه تدریس حوزه نجف، از مهم‌ترین اقدامات مظفر به شمار می‌آید. المنطق، السقیفة و عقائد الامامیة از آثار اوست.
معرفی و جایگاه
کتاب اصول الفقه که به اصول مظفر نیز شناخته می‌شود، کتابی در موضوع اصول فقه است که برای پر شدن شکاف آموزشی میان دو کتاب معالم و کفایه(دو کتاب درسی حوزه علمیه در زمان حیات مولف) تالیف شده است. مولف این کتاب را در ابتدا برای تدریس در دانشکده فقه نجف نوشته بود.
محمدرضا مظفر در تنظیم مباحث کتاب اصول الفقه و نیز در انتخاب دیدگاه‌ها و مبانی اصولی، از استاد خود، محمدحسین غروی اصفهانی متاثر بوده است، اما با این حال در مواردی نیز با او مخالفت می‌کند. البته بعضی از محققان دیگر معتقدند، نویسنده در تنظیم مباحث این کتاب، پیرو استاد دیگر خود، آقا ضیاءالدین عراقی از فقیهان قرن چهاردهم قمری، بوده است. به باور بعضی دیگر، محمدرضا مظفر این اثر را زیر نظر سید محمدهادی میلانی از مراجع معاصر، نوشته است.
این اثر بر خلاف کتاب‌های پیشین اصول فقه، قلمی روان و ساده دارد و نویسنده برخی اصطلاحات اصولی دشوار را شرح داده است. شیخ بشیر نجفی، از مراجع تقلید مقیم نجف، اصول الفقه را از جمله کتاب‌هایی دانسته که مانند آن نیامده است. هم‌اکنون این کتاب در حوزه‌های علمیه در مقطع مقدمات خوانده می‌شود.
محتوا و ساختار
مطالب این کتاب در یک مقدمه و چهار مقصد سامان یافته است:
مقدمه: در این بخش چهارده مسئله از جمله حقیقت وضع، وضع تعیینی و تعینی، اقسام وضع و استعمال حقیقی و مَجازی بحث شده است.
مقصد اول: الفاظ؛ ابواب هفتگانه مطرح شده در این بخش، مباحثی چون مشتق، اوامر، نواهی، تقسیمات واجب و مفاهیم را شامل می‌شود.
مقصد دوم: ملازمات عقلیه؛ مباحث این مقصد در دو باب مستقلات عقلیه و غیر مستقلات عقلیه تنظیم شده است و مباحثی چون حُسن و قبح عقلی، اِجزاء، مقدمه واجب و اجتماع امر و نهی را در بر دارد.
مقصد سوم: حجج؛ این بخش ۹ باب دارد که کتاب العزیز، سنت، اجماع، قیاس و تعادل و تراجیح از جمله این ابواب است.
مقصد چهارم: اصول عملیه؛ در این مقصد تنها مبحث استصحاب ذکر گردیده و اصول برائت و اشتغال بیان نشده است.
ویژگی‌ها
از ویژگی‌های این کتاب به موارد ذیل اشاره شده است:
- سبک آموزشی؛ به گفته برخی محققان، این اثر در پی فقدان کتاب آموزشی در موضوع اصول فقه تالیف گردیده و از این رو نویسنده آن را به سبک آموزشی نوشته است.
- بیان کردن و برجسته کردن مسائل مربوط به مستقلات عقلیه
- وارد کردن مباحث قیاس و استحسان و مانند آن در اصول فقه به رغم فراموشی آن در اصول فقه شیعه
- تمرکز بر طرح مباحثی که ارتباط مستقیم با استنباط احکام فقهی دارد
- ذکر نکردن مباحث مربوط به تعارض ادله به صورت مستقل و طرح آن در ضمن بحث حجج
- حذف یا تلخیص مباحثی که نقش کمتری در شکل‌گیری اجتهاد دارد
- تبویب تقریبا منطقی و آسان به جهت یادسپاری
اشکالات
از نظر سید محمدباقر صدر، از فقیهان معاصر، این اثر با اشکالات ذیل مواجه است:
- مباحث این کتاب با کتاب‌های درسی دیگر حوزه که قبل از این کتاب و بعد از آن خوانده می‌شود، هماهنگی ندارد؛ چرا که در این اثر دیدگاه‌های جدید نائینی و اصفهانی دو تن از اصولیان و فقیهان قرن چهاردهم ذکر گردیده، اما در رسائل و کفایه مباحث به همان صورت قدیمی بیان شده است.
- مطالب کتاب هم‌سطح نیست؛ در بعضی از موارد، مانند اعتبارات ماهیت در بحث مطلق و مقید، مباحث طولانی و گسترده مطرح گردیده و در مقابل بعضی از مطالب دیگر مختصر بیان شده است.
آثار مرتبط
شرح‌های مختلفی بر اصول الفقه نوشته شده که برخی آنها به قرار ذیل است:
- المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه؛ این اثر را محمود قاصوه به زبان عربی تالیف نموده و انتشارات دارالمورخ العربی بیروت در هشت جلد چاپ کرده است.
- شرح اصول فقه؛ نویسنده این اثر، علی محمدی خراسانی است. او علاوه بر شرح مطالب این کتاب در چهار جلد، در جلد چهارم این کتاب سه اصل احتیاط (اشتغال)، تخییر و برائت را که در اصول الفقه ذکر نشده، بحث کرده است.
- بیان المراد؛ سید محمدجواد ذهنی تهرانی، تنها دو مقصد اول از کتاب اصول الفقه (الفاظ و ملازمات عقلیه) را در سه مجلد به زبان فارسی شرح داده است.
- اصول الفقه با شرح فارسی؛ این کتاب به قلم سید عبدالله اصغری در دو جلد نوشته شده است.
متن عربی این کتاب به کوشش علی شیروانی به فارسی بازگردانده شده و انتشارات دارالفکر آن را با عنوان اصول فقه در دو مجلد منتشر کرده است. علی شیروانی در تلاشی دیگر، مطالب این کتاب را تحریر نموده و با عنوان تحریر اصول فقه به زبان فارسی چاپ کرده است.
پانویس
- ↑ خاقانی، شعراء الغری، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۴۵۱.
- ↑ شبر، ادب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۱۷۱.
- ↑ مظفر، عقائد الامامیة، ۱۴۲۹ق، ص۳.
- ↑ ابوالحسینی، «شیخ محمدرضا مظفر، اصلاحگر حوزه‌ها»، ص۱۱۷.
- ↑ قانصوه، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۹.
- ↑ آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۷۴ و ۳۷۵.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ سلیمانی‌فر، «راه‌کار‌های تقریبی علامه محمدرضا مظفر»، ص۱۵.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۵۲.
- ↑ مظفر، عقائد الامامیة، ۱۴۲۹ق، ص۳.
- ↑ علی‌پور، ، سایت پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر.
- ↑ قانصوه، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ رضازاده، «گفتگو با استاد رضازاده»، ص۱۰۳.
- ↑ قانصوه، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ بشیر نجفی، «دانش اصول و وضع درسی آن در حوزه نجف»، ص۱۱۲.
- ↑ ، در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۵۳-۹۰.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۹۲-۲۵۶.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۴ق، ج۱، ص۲۵۹-۴۲۱.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۷-۲۶۳.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، ۱۴۳۴ق، ج۲، ص۲۶۹-۳۳۹.
- ↑ علی‌پور، ، سایت پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر.
- ↑ علی‌پور، درآمدی بر تاریخ علم اصول،۱۳۸۲ش، ص۴۸۰.
- ↑ علی‌پور، ، سایت پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر.
- ↑ علی‌پور، ، سایت پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر.
- ↑ قانصوه، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ علی‌پور، ، سایت پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر.
- ↑ قانصوه، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ علی‌پور، ، سایت پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر.
- ↑ اسلامی، «متون درسی علم اصول در حوزه‌های علمیه»، ص۷۶ و ۷۷.
- ↑ اسلامی، «متون درسی علم اصول در حوزه‌های علمیه»، ص۷۷.
منابع
- ، در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ انتشار: ۲۸ دی ۱۳۸۵ش، تاریخ بازدید: ۱۴ آذر ۱۴۰۰ش.
- ، در مجله پژوهش و حوزه، شماره ۱۲، زمستان ۱۳۸۱ش.
- ، مصاحبه با بشیر نجفی، در مجله پژوهش و حوزه، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۸۲ش.
- آل‌محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۶ق.
- ابوالحسینی، رحیم، ، در مجله اندیشه تقریب، شماره ۴، پاییز ۱۳۸۴ش.
- اسلامی، رضا، ، در مجله پژوهش و حوزه، شماره ۲، تابستان ۱۳۷۹ش.
- خاقانی، علی، شعراء الغری، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۸ق.
- سلیمانی‌فر، ندا، ، در مجله مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره ۲۶، زمستان ۱۳۹۰ش.
- شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۹ق.
- علی‌پور، مهدی، ، سایت پژوهشگاه آیت الله شهید سید محمدباقر صدر، تاریخ بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۰.
- علی‌پور، مهدی، درآمدی بر تاریخ علم اصول، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- قانصوه، محمود، المقدمات و التنبیهات فی شرح اصول الفقه، بیروت، دارالمورخ العربی، ۱۴۱۸ق.
- مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۳۴ق.
- مظفر، محمدرضا، عقائد الامامیة، قم، انصاریان، ۱۴۲۹ق.